Ankilozan Spondilit (AS) Nedir?
Ankilozan spondilit (AS) sinsi başlangıçlı, tipik olarak sakroiliak eklemlerde olmakla beraber tüm eklemlerde inflamasyona yol açan karmaşık bir artrit formudur. Radyolojik olarak ortaya çıkması yıllar alır ve genelikle tanı anında spinal vertebralarda ilerlemiş inflamasyon, ağrı ve tutukluk şikayetleri vardır.
Dünya genelinde prevalansı %1,9 olmasına rağmen prevalans coğrafyaya göre değişiklik gösterir. Bunun nedeni farklı coğrafyalardaki toplumlarda HLA-B27 görülme sıklığına bağlıdır.
AS patogenezi
Günümüzde henüz AS patogenezi bilinmemektedir. Bununla beraber, insan lökosit antijeni (HLA)-B27, inflamatuvar hücrelerin infiltrasyonu, tümör nekroz faktör-alfa (TNF-α) ve interlökin (IL)-10 gibi bazı sitokinler, genetik ve çevresel faktörlerin patogenezde önemli role sahip olduklarına inanılmaktadır.
Histopatolojik olarak entezit AS ve diğer spondiloartropati (SpA) tanısı için karakteristiktir. Entezit gelişmiş alanlarda şişlik ve hassasiyet vardır. Bel, pelvis, sakroiliak eklem ve topukta şişlik ve hassasiyet görülür. Topuk tutulumu mobiliteyi engellediği için önemlidir. Genellikle tutulum topuk arka kısmında Aşil tendonda ve plantar fasyada görülür.
AS belirtileri ne zaman ve kimlerde ortaya çıkar?
AS belirtileri %90 oranında ergenlikte veya erken erişkinlikte (17-45 yaş arası) başlamakla birlikte <15 yaşta %4 oranında ve geri kalan %6 ise >40 yaşta görülebilir. Erkeklerde görülme oranı kadınlara göre 2-3 kat daha sıktır. Erkeklerde en sık omurga ve pelvisi tutarken kadın hastalarda göğüs kafesi, kalça, omuz ve ayak tutulumu daha sık görülür. Kadınlarda omurga tutulumu daha az gözlenirken diz, el bileği, ayak bileği, kalça ve pelviste belirtiler daha sık saptanır.
Hastalık sessiz olarak ilerlerken entezlerdeki inflamasyon iyileşir ve onarılır. Kronik süreç devam ettikçe bu bölgelerde kemik oluşumu ve omurga ligamanlarında füzyon gelişmeye başlar. Bu duruma “ankiloz” adı verilir.
Hastaların en büyük sıkıntısı üretkenliklerini kaybetme, çalışamama, işsiz kalma ve günlük aktivitelerini yerine getirememe sonucu yaşam kalitelerinde ciddi düşüştür.
AS Belirtileri Belerdir?
AS’nin ilk belirtisi genellikle geç ergenlik veya erken erişkinlikte ortaya çıkan sinsi künt bir ağrıdır. Ağrı genellikle kaba etlerde veya lomber bölgenin derinlerinde hissedilir. Bu ağrıya aynı bölgelerde sabah birkaç saat süren tutukluk eşlik eder. Tutukluk hareketle geçer, istirahatte tekrarlar. Ağrı başlangıçta künt ve yaygındır, lokalize değildir. Tek taraflı veya gezici olabilir. Ağrı birkaç ay içinde kalıcı ve bilateral bir hal alır.
AS’nin erken dönemlerinde hafif ateş, iştah kaybı ve genel rahatsızlık hissi eşlik eder. AS’deki bel ağrısı mekanik değil inflamatuvar karakterdedir. Kronik inflamatuvar bel ağrısı ile başvuran hastaların %5’inde AS veya başka bir SpA vardır.
Kemik hassasiyetinin daha ön planda olduğu olgular da vardır. Bu olgularda bel ağrısı veya tutukluğun eşlik ettiği görülür. Bazı hastalarda hastalığın erken evrelerinde kalça ve omuzda artrit görülebilir. Kalça ve omuz AS hastalarının üçte birinde tutulur. Özelikle alt ekstremiteler gibi diğer eklemlerde asimetrik artrit gelişimi hastalığın her evresinde görülebilir. Boyunda ağrı ve tutukluk ilerlemiş hastalık belirtisidir.
AS’nin aynı zamanda birçok eklem dışı belirtisi vardır. Bunlardan en sık görüleni akut üveittir. AS hastalarının üçte biri en az bir kez göz inflamasyonu yaşar. Hastalar tek taraflı ağrı, fotofobi ve artmış göz yaşarması ile başvurur. AS hastalarının %60 kadarında asemptomatik inflamatuvar bağırsak hastalığı (İBH) vardır. Bazı hastalar aşikar İBH geliştirebilir.
İnflamatuar tipte bel ağrısının mekanik bel ağrısından ayıran özellikler:
- Genç yaşta, tipik olarak 40 yaşın altında başlaması,
- Sinsi başlayan ve başlangıçta her iki kalçada dönüşümlü olarak deneyimlenen bir ağrıdır.
- Zamanla bilateral ve kronik bir hale dönüşür,
- İstirahatte iken daha çok hissedilir ve egzersiz ile ağrı şiddeti azalır,
- Gece ağrısı kişiyi genellikle gecenin ikinci yarısında uyandırır.
- Ağrı 3 aydan uzun sürer.
- Hasta en az 30 dakikalık sabah tutukluğundan şikayetçidir.
Referanslar:
- Sieper J, et al. Ankylosing Spondylitis: an overview. Ann Rheum Dis. 2002;61(Suppl III):iii8-iii18.
- Spondylitis Association of America. https://spondylitis.org/about-spondylitis/possible-complications/. Son erişim tarihi 12.07.2020.